महाराष्ट्र प्राकृतिक



महाराष्ट्र प्राकृतिक 


प्राकृतिक रचनेच्या दृष्टीने महाराष्ट्राची पुढील तीन प्रमुख भागांत विभागणी केली जाते.:


  1. कोंकण 
  2. पर्वतीय प्रदेश 
  3. दक्खनचे पठार 


कोंकण:- 



  • महाराष्ट्राच्या पश्चिमेस अरबी समुद्र आणि सह्याद्री पर्वत यांच्यामध्ये दक्षिणोत्तर गेलेला लांबट अरुंद प्रदेश म्हणजेच कोंकण होय.
  • प्रस्तरभांगामुळे कोकणची निर्मित झाली.
  • कोकण किनारपट्टीचा भाग हा रिया प्रकारचा किनारा म्हणून ओळखला जातो.
  • समुद्र किनार्याची लांबी ७२० किमी आहे.
  • कोंकणची रुंदी ३०-६० किमी आहे.
  • उल्हास नदीच्या खोऱ्यामध्ये कोकणाची रुंदी सर्वाधिक १००+ जास्त आहे.
  • कोकणात मालवण आणि हरणे गावाजवळ सागरी गुहा पहायला मिळतात 
  • उत्तर व दक्षिण कोकण असे कोकणाचे दोन भाग आहेत, ज्यात उत्तर कोकण जास्त रुंद तसेच औद्योगिक दृष्ट्या प्रगत आहे.
  • कोकणातील कमी उंचीचा भागास खलाटी असे म्हणतात. या भागात नारळ आणि सुपारीच्या बागा आढळतात 
  • अधिक उंची असलेल्या भागास वलाटी असे म्हणतात. या भागात शेतीचा अल्प विकास झालेला आढळतो. फलोत्पादनासाठी प्रसिद्ध.
  • दक्षिण कोकणात अतिपावसामुळे 'जांभा' प्रकारचा खडक आढळतो 
  • कोकणास अपरांत या नावाने प्राचीन काळी ओळखले जात असे.     
  • प्रमुख नद्या : उल्हास, वैतरणा, सावित्री, शास्त्री, तेरेखोल सूर्य भातसाई ई.
  • उत्तरेकडून दक्षिणेकडे क्रम:
  • उत्तर कोकण: दमनगंगा, वरोळी, सूर्या, वैतरणा, तानसा, भातसा, काळू, उल्हास. (ट्रिक : दमनगंगेत वरोलीत सूर्य वैतागला,   तानसेन भाई का उगवला!)
  • मध्य कोकण: पाताळगंगा, आंबा, कुंडलिका, काळ, गंधार, भोगावती, घोड, सावित्री, भारजा, जोग, जगबुडी, वशीष्ठी, शास्त्री, बाव (ट्रिक: पाताळात आंबा कुन्द्लीकाने का भोगला.   सावित्री, भारजा, जोगसह, वशीष्ठीला दिला.  जगबुडीस शास्त्रीने बाम दिला.)
  • दक्षिण कोकण: काजळी, मुचकुंदी, काजवी, शुक, वाघोटन, देवगड, आचरा, गड, कर्ली तेरेखोल (ट्रिक : कामुका आगकते)
  • Greater Flamingo Wilde Life Sanctuary - डहाणू खाडी 
  • कोकणातील खाड्या: उत्तरेकडून दक्षिणेकडे क्रम
  • पालघर जिल्हा: डहाणू, दतीवरे, वसई
  • ठाणे: ठाणे खाडी
  • मुंबई: मनोरा, मालाड, माहीम
  • रायगड: पनवेल, धरमतर, रोहा, राजपुरी
  • रायगड व रत्नागिरी: बाणकोट
  • रत्नागिरी: केळशी, दाभोळ, जयगड, भाट्ये, पूर्णगड, जैतापूर
  • रत्नागिरी व सिंधुदुर्ग: विजयदुर्ग
  • सिंधुदुर्ग: देवगड, आचरा, कलवली, कर्ली.


पर्वतीय प्रदेश 



  • सह्याद्री हा महाराष्ट्रातील प्रमुख जलविभाजक आहे.
  •  सह्याद्रीची पश्चिम बाजू तीव्र उताराची तर पूर्व बाजू मंद उताराची आहे.
  • सह्याद्रीच्या विस्तारित भागास पश्चिम घाट असेही म्हणतात
  • पश्चिम घाट उत्तरेस तापी ते दक्षिणेस कन्याकुमारी दरम्यान पसरलेला आहे.
  • पश्चिम घाटाची एकूण लांबी १६०० किमी आहे. तर सह्याद्रीची लांबी ७४० किमी आहे.
  •   पश्चिम घाटाची निर्मिती सेनोझोईक कालखंडा दरम्यान झाली.
  • जगातील सर्वाधिक जैवविविधता प्रदेशांपैकी हे एक प्रदेश असून यास UNESCO ने जागतिक वारसास्थळ म्हणून घोषित केले आहे.
  • सह्याद्रीची सरासरी उंची १२०० मी. एवढी आहे.  


महाराष्ट्रातील इतर डोंगर रांगा: 



अ) सातपुडा:- 



  • नर्मदा व तापी नदीचा जलविभाजक 
  • नंदुरबार: अस्तंभा पठार (१३२५ मी.); तोरणमाळ पठार (१०३६ मी.)
  • अमरावती: गाविलगड टेकड्या; चिखलदरा (१११५ मी); बैराट शिखर (११७७ मी)      


ब) सातमाळा - अजिंठा:- 



  • तापी व गोदावरी चा जलविभाजक 
  • सातमाळा डोंगर मनमाडच्या पूर्वेकडे अंकाई-टंकाई पासून अजिंठा म्हणून ओळखला जातो. 


 जिल्ह्याचे नाव                          शाखेचे नाव 
नंदुरबार व धुळे गाळणा टेकड्या  
परभणी, हिंगोली, नांदेड निर्मल डोंगर  
हिंगोली हिंगोलीचे डोंगर 
नांदेड मुदखेड डोंगर 
यवतमाळ पुसदच्या टेकड्या 


क) हरिश्चंद्र-बालाघाट:- 



  • गोदावरी व भीमा नदीचे जलविभाजक 
  • पुणे, अहमदनगर, सोलापूर, उस्मानाबाद, लातूर व बीड 
  • बालाघाट हा सपाट माथ्याचा प्रदेश आहे
  • हरिश्चंद्र रांगा प्रामुख्याने अहमदनगर जिल्ह्यात आहे.   


जिल्ह्याचे नाव शाखेचे नाव
पुणे तसुमाई डोंगर 
अहमदनगर बाळेश्वर 


ड) महादेव डोंगर:- 



  • विस्तार प्रामुख्याने सातारा, सांगली व नगर जिल्ह्यात 
  • भीमा व कृष्णा नदीचा जल विभाजक  
  •  


ठिकाणाचे नाव                शाखेचे नाव
सातारा बामणोलीचे डोंगर  
कराड आगाशिवचे डोंगर  


इ) पूर्व महाराष्ट्रातील डोंगर व टेकड्या:- 



जिल्ह्याचे नाव                    शाखेचे नाव
नागपूर गरमसूर, अंबागड, मन्सुर टेकड्या   
चंद्रपूर व गडचिरोली भामरागड, सुरजागड, चिरोली, चांदूरगड, चिमूर   
भंडारा दरकेसा, नवेगाव  


महत्वाची शिखरे:- 



शिखर               उंची (मी)
कळसुबाई १६४६ 
साल्हेर १५६७
महाबळेश्वर १४३८ 
हरिश्चंद्रगड  १४२४ 
सप्तशृंगी १४१६ 
तोरणा १४०४


पठारी प्रदेश:- 






  • यालाच 'दख्खनचे पठार' असेही म्हणतात 
  • महाराष्ट्राचा सुमारे ८५% प्रदेश दख्खनच्या पठाराने व्यापलेला आहे.
  • बेसाल्ट खडकापासून निर्मित 
  • अहमदनगर पठार, सासवड पठार, बुलढाणा-मालेगाव पठार, तोरणमाळ पठार, औंध पठार, खानापूर पठार 
  • निर्मिती:-  
  • गोंडवाना भूभापासून तुटून युरेशियाकडे येणारे भारतीय भूपट्ट जेव्हा रियुनियन बेटाजवळून जात होते तेंव्हा सुमारे ७० दशलक्ष वर्षापूर्वी भ्रन्श्मुलक ज्वालामुखीचा उद्रेक होऊन त्या लाव्हारसाच्या निक्षेपणाने हे पठार तयार झाले.
  • या ठिकाणी २९ वेळेस ज्वालामुखीचा उद्रेक होऊन लाव्हारसाच्या संचायांने पठाराची उंची वाढत गेली.
  • हा लाव्हारस बेसिक / अल्कधर्मी प्रकारचा होता.
  • महाराष्ट्राच्या ईशान्य व पूर्व भागातील खडक 'आर्किक' प्रकारचे असून त्याचा दख्खन लाव्हारसाशी संबंध नाही.     

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

भारताच्या राज्यघटनेची ठळक वैशिष्ट्ये

Image
भारताच्या राज्य घटनेची ठळक वैशिष्ट्य  भारताच्या घटनेची महत्वाची वैशिष्ट्य पुढीलप्रमाणे सांगता येतील:  सर्वात मोठी लिखित घटना लिखित राज्यघटना एक दस्तऐवज स्वरूपात असते एका निश्चित तारखेपासून अमलात येते   अमेरिकेची राज्यघटना पहिली लिखित राज्यघटना आहे ब्रिटनची राज्यघटना लिखित नाही म्हणजेच अलिखित आहे  1949 च्या मूळ राज्यघटनेत एक प्रास्तविका, 22 भाग, 395 कलमे आणि 8 अनुसूची होत्या. सध्या भारतीय राज्यघटनेत एक प्रास्ताविका, 25 भाग, 459 कलमे आणि 12 अनुसूची आहेत. संघराज्य आणि राज्यांसाठी एकच घटना असल्यामुळे राज्यघटना सर्वात मोठी झाली आहे.  विविध  स्रोतांपासून तयार करण्यात आलेली घटना सुमारे 60 देशांच्या घटनेचा अभ्यास करून महत्वाच्या तरतुदी घेण्यात आल्या आहेत   घटनेचा संरचनात्मक भाग भारत सरकारचा कायदा 1935 वर आधारित आहे कॅनडा, अमेरिका, ब्रिटन, आयर्लंड, जर्मनी, ई देशांकडून देखील काही कलमे घेण्यात आली आहेत. यामुळेच भारताची घटना 'उसनी घटना', 'ठिगळ्यांचे कार्य', 'पश्चिमेचे अनुकरण' अश्याप्रकारची टीका केली जाते मात्र हि टीका चु...
Read more

उत्तरेकडील प्राचीन राज्ये

उत्तरेकडील प्राचीन राज्ये उत्तर भारतात अनेक राजघराणी उदयास आली इंडो-ग्रीक, कुशाण, गुप्त व वर्धन सम्राट अशोकाच्याया मृत्यूनंतर मौर्य साम्राज्याचा ऱ्हास सुरु  शेवटचा मौर्य राजा ब्रिहद्रथचा पराभव त्याचाच सेनापती पुष्यमित्र शुंग याने केला इंडो-ग्रीक सत्ता:- भारताच्या वायव्येकडील प्रदेशात राज्य मिनँडर राजाचा उल्लेख भारतीय ग्रंथात मिलिंद असा केलेला आपणास आढळतो मिनँडरचे राज्य हिंदुकुश पर्वत, काश्मीर, बुंदेलखंड पर्यंत त्याने नागसेन या भिक्खू बरोबर बौद्ध तत्वज्ञानावर प्रश्नोत्तरे स्वरूपी चर्चा केली यातून "मिलिंद पन्हो" म्हणजे मिलिंदचे प्रश्न ग्रंथाची निर्मिती झाली इंडो-ग्रीकानंतर वायव्य भागात शक-पहलव या मध्य आशियातील टोळ्यांनी स्वाऱ्या करून छोटी राज्ये स्थापन केली कुशाण राजसत्ता:- शक- पहलवानंतर इसवी सनाच्या पहिल्या शतकात "कुशाण" भारतात आले सम्राट कनिष्क हा कुशानांचा प्रसिद्ध राजा होता त्याचे राज्य काबुलपासून वाराणसीपर्यंत होते त्याने सोन्याची व तांब्याची नाणी निर्माण केली नाण्यावर एका बाजूस कनिष्कची प्रतिमा आणि बाजूला "शाओ नाणो शाओ कनेष्की...
Read more

December - WhatsApp Group Daily n Weekly Test Links

Whatsapp group tests: नमस्कार मित्रानो, आपल्या आजपर्यंत झालेल्या daily quiz च्या लिंक्स नियमितपणे आपल्या ब्लॉगवर update केल्या जातील. आपण कधीही या लिंक्सवरून टेस्ट पुन्हा देऊ शकता आणि जास्तीतजास्त तयारी करण्यास आपल्याला मदत होईल अशी आशा बाळगतो. ज्यांनी आपला व्हाट्सअँप ग्रुप जॉईन केला नाही त्यांच्यासाठी लिंक: click here to join Whatsapp group WhatsApp Group 2 Telegram Group 1. प्राचीन भारत प्रश्न संच: https://goo.gl/Y8r34x 2. समाजसेवक प्रश्न संच: https://goo.gl/BBRi9p 3. मार्गदर्शक तत्वे प्रश्न संच: https://goo.gl/6E2La2 4. राज्यघटना प्रश्न संच: https://goo.gl/ELi4Dh 5. मध्ययुगीन भारत: https://goo.gl/YrkQir 6. वीकली रिविजन टेस्ट: https://goo.gl/Y73SRC 7. 6वी भूगोल डेली टेस्ट: https://goo.gl/xvKUEY 8.7वी भूगोल डेली टेस्ट: https://goo.gl/9qQz6U 9. 8वी भूगोल टेस्ट: Click here 10. 9वी भूगोल टेस्ट: Click here 11. 10वी भूगोल टेस्ट: Click here 12. 2 डिसेंबर भूगोल रिविजन टेस्ट: Click here 13. 3 डिसेंबर 8वी इतिहास: Click here 14. 4 डिसेंबर 9वी इतिहास: Click here ...
Read more