दक्षिणेकडील प्राचीन राज्ये

दक्षिणेकडील प्राचीन राज्य

• सातवाहन, वाकाटक, चालुक्य व पल्लव राजसत्ता दक्षिणेत होत्या

सातवाहन:-

• इ.स.पू. पहिल्या शतकात उदय झाला
• महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश व आंध्र प्रदेशात राज्य विस्तार
• राजधानी- प्रतिष्ठान (आजचे पैठण)
• गौतमीपुत्र सातकर्णी हा एक कर्तबगार राजा होता.
• नाशिकच्या लेण्यांतील एका शिलालेखात त्याचा उल्लेख "त्रिसमुद्रतोयपीतवाहन" म्हणजे 'ज्याचे घोडे तिन्ही समुद्राचे पाणी प्यायले आहेत' 
• जुन्नरजवळील नाणेघाट व्यापारीदृष्टने महत्वाचा -- तेथील एका गुहेत नागणिका या सातवाहन राणीचा लेख भिंतीवर कोरलेला आहे
• पैठण, तेर आणि भोकरदन येथील बाजारपेठांतुन रोमपर्यंत माल जात होता
• भाजे, अजिंठा, जुन्नर, नाशिक, कार्ले, कान्हेरी लेण्यांची निर्मिती याच काळात झाली
• 'हाल' या सातवाहन राजाने 'गाथा सप्तशती' हा माहाराष्ट्री प्राकृत भाषेतील काव्यग्रंथ रचला

वाकाटक:-

• इसवी सनाच्या तिसऱ्या शतकात विदर्भात उदय
• संस्थापक-- विंध्यशक्ती
• मध्य प्रदेशापासून दक्षिणेस तुंगभद्रा नदीपर्यंत राज्य विस्तार
• पहिला प्रवरसेन हा प्रसिद्ध राजा
• 'हरिषेण' हा वाकाटकांचा शेवटचा महत्वाचा राजा होता
• त्याचा मंत्री वरहदेव हा बौद्ध धर्माचा अनुयायी होता, त्यानेच अजिंठा येथील 16 क्रमांकाचे लेणे खोदवून घेतले
• त्यांच्या काळात महाराष्ट्री या प्राकृत भाषेत विपुल ग्रंथरचना झाली
• कालिदासने मेघदूत याच काळात लिहिले असावे

चालुक्य:-

• इ.स. 6व्या शतकात पहिला पुलकेशीने स्थापना केली
• कर्नाटकातील 'बदामी' येथे राजधानी यामुळे त्यांना बदामाचे चालुक्य असे म्हणत
• दुसरा पुलकेशी याने सम्राट हर्षवर्धनचे आक्रमण परतवून लावले
• बदामी, ऐहोळे व पट्टदकल येथे मंदिरे बांधली
• संस्कृत व कन्नड भाषेत विपुल साहित्य निर्मिती
• पूज्यपाद, सामंतभद्र यांसारखे प्रतिभावंत कन्नड कवी चालुक्य काळात निर्माण झाले

पल्लव:-

• इ.स. 6व्या शतकात उदय
• 'कांची' पल्लवांची राजधानी
• 'महेंद्रवर्मा' (पहिला) हा एक कर्तबगार व विद्वान राजा-- त्याने संगीतावर एक ग्रंथ लिहिला, तसेच 'मत्तविलास प्रहसन' हे नाटक लिहिले
• त्याच्या काळात तामिळ साहित्याची विपुल प्रमाणात निर्मिती 
• त्याने चित्रकला, शिल्पकला इ. प्रोत्साहन दिले
• नरसिंहवर्माने (महेंद्रवर्माचा मुलगा) चालुक्य राजा दुसरा पुलकेशी याचा पराभव केला--त्याच्या काळात चिनी प्रवासी यूआन श्वान्गने कांचीला भेट दिली
• प्रसिद्ध कवी- 'भारवी' त्यांच्या दरबारी होता
• त्याच्या काळात महाबळीपूरम येथील प्रसिद्ध रथमंदिरे तयार 
• प्रबळ व सुसज्ज आरमार -- आग्नेय अशियाशी जवळचा संबंध -- व्यापारास भरभराट 
• शैव व वैष्णव पंथाचे आश्रयदाते

संगम साहित्य:-

• संगम -- विद्वान साहित्यीकांच्या सभांना संगम म्हणत
• तामिळ भाषेतील साहित्य --गद्य व पद्य प्रकार
• "सिलप्पधिकरम" व "मणीमेखलाई" हि प्रसिद्ध महाकाव्ये या काळात निर्माण झाली.

#bharatstudyforum