भारत: सांस्कृतिक

भारत: सांस्कृतिक

• इ.स.पू. 300 ते इ.स. 800 या कालखंडातील घडामोडींचा आढावा आपण आता घेणार आहोत

भाषा व साहित्य:-

• संस्कृत व प्रादेशिक भाषांमधून विपुल साहित्य निर्मिती
• अश्वघोष या कवीने 'बुद्धीचारित' हे प्रसिद्ध काव्य लिहिले
• भासांचे 'स्वप्नवासवदत्त' प्रसिद्ध नाटक
• मनुस्मृती 
• पतंजलीचे 'महाभाष्य' 
• भरतमुनींचे 'नाट्यशास्त्र' 
• 'तीपिटक' हे बौद्ध धर्मग्रंथ व 'आगम' हे जैन ग्रंथांची निर्मिती
• महाभारत व रामायण
• भगवदगीता हा महाभारताचाच भाग आहे-- भक्ती हा आत्मोद्धाराचा मार्ग आहे आणि तो सर्वांसाठी खुला आहे
• कालिदास -- शाकुंतल(नाटक) व मेघदूत(काव्य) लिहिले
• विशाखादत्त-- मुद्रराक्षस(नाटक)
• शुद्रक-- मृच्छकटिक(नाटक)
• बाणभट्ट-- हर्षचरित्र (ग्रंथ)
• विष्णू शर्मा-- पंचतंत्र

वैद्यकशास्त्र:-

• चरक-- चरकसंहिता-- चिकित्सा व औषधशास्त्र
• सुश्रुत-- सुश्रुतसंहिता-- शस्त्रक्रियेची माहिती
• वागभटने-- रोगांची लक्षणे, उपचार विषयांवर चर्चा
• सिद्ध नागार्जुन-- रसरत्नाकर-- विविध रसायने, शुद्ध धातू तसेच रासायनिक प्रक्रिया यांची माहिती दिली

गणित व खगोलशास्त्र:-

• 1 ते 9 हे अंक व 0 हि संख्याचा वापर प्रथम भारतीयांनी केला
• आर्यभट्ट-- भारतीय गणितज्ञ- वर्गमूळ काढणे, क्षेत्रफळ काढणे, घनफळ काढणे -- खगोलशास्त्रज्ञ-- पृथ्वी सूर्याभोवती फिरते, असे त्याने सांगितले
• वराहमीहिर व ब्रह्मगुप्त-- गणितज्ञ व खगोलशास्त्रज्ञ

आद्य शंकराचार्य:-

• वैदिक धर्मातील कर्मकांड महत्वाचे नसून तत्वज्ञान महत्वाचे आहे
• भक्ती, शुद्धचारण व विवेक यांच्या समन्वयातून वैदिक धर्माला नवे स्वरूप प्राप्त कसरून दिले-- त्यासाठी त्यांनी भारतभर प्रवास केला
• 'ब्रह्मसूत्रभाष्य', 'गिताभाष्य' हे ग्रंथ लिहिले

शिक्षण:-

• तक्षशिला, वाराणसी, वल्लभी, विक्रमशिला, नालंदा, कांची हि शिक्षणाची उल्लेखनीय केंद्रे होती
• या विद्यापीठांतून तत्वज्ञान, व्याकरण, तर्कशास्त्र, वैद्यकशास्त्र शिकवले जात
• नालंदा विद्यापीठात प्रवेश परीक्षा असे--10,000 विद्यार्थ्यांची प्रवेश क्षमता

कला व स्थापत्य:-

• भारतीय स्थापत्यकलेचा विकास मौर्य काळापासून झाला
• गुप्त काळात तिने उत्कर्ष गाठला
• स्तूप, लेणी, विहार, मंदिरे, स्तंभ अशा प्रकारचे स्थापत्य निर्माण झाले
• सम्राट अशोकाने सांची स्तूप बांधला-- शुंग व सातवाहन राजांनी त्याची पुनर्बांधणी केली-- प्रवेशद्वारावर जातक कथा व गौतम बुद्धांच्या जीवनातील प्रसंग कोरले आहेत
• महाराष्ट्रातील कार्ले येथील बौद्ध चैत्यगृह व विहार उल्लेखनीय असून याच काळात निर्मित आहेत
• नाशिक व जुन्नर परिसरातही बौद्ध लेण्या आहेत
• अजिंठा येथील बौद्ध लेण्यात बुद्धाच्या मुर्त्या व बहुरंगी भित्तिचित्रे आहेत
• वेरूळ लेण्यांतील कैलास मंदिर जगप्रसिद्ध आहे-- त्याची निर्मिती शिखरापासून सुरु करण्यात आली व पायथ्याशी शेवट झाला
• मुंबैजवळच्या घारापुरी बेटावरील लेण्यात 'सदाशिव' हि शंकराची भव्यमूर्ती आहे

धातूकाम:-

• दिल्लीजवळील मेहरौली येथे असलेला लोहस्तंभ गुप्तांच्या काळातील धातुकाम कौशल्याचा उत्कृष्ट नमुना असून त्याची उंची सुमारे 7 मिटर एवढी आहे
• प्राचीन भारतात तांबे व कांस्य यांच्या ओतीव मूर्ती घडवत

#bharatstudyforum